1839
Jednym z pretekstów do przedstawienia szerszemu odbiorcy historii i kultury Turcji – tego niegdyś tak znaczącego państwa i ukazanie go w szerszym świetle polsko-tureckich związków politycznych i kulturalnych, jest niewątpliwie dyskusja wokół przystąpienie Turcji do Unii Europejskiej. Polska zetknęła się z Turcją już w XV wieku, kiedy to nawiązano pierwsze kontakty dyplomatyczne pomiędzy naszymi krajami. Wpływy kultury tureckiej na polską widoczne są od wieku XVI i przejawiają się w sztuce użytkowej (broń, tkaniny, ubiory). W następnych wiekach Polska i Turcja często toczyły ze sobą wojny, ale też, co należy podkreślić, miała miejsce ciągła wymiana gospodarcza i kulturalna. Tak też wiek XVII był okresem zarówno najliczniejszych walk pomiędzy państwami, jak również czasem, kiedy wpływ sztuki tureckiej na Polskę osiągnął największe natężenie. Jest to dowodem na złożony charakter związków pomiędzy Polską i Turcją. W XIX wieku, w okresie zaborów, Turcja była jedynym państwem europejskim, które nie uznało legalności pozbawienia Polski niepodległości. W jej granicach znajdowali schronienie Polacy uchodzący przez zaborcami. Byli wśród nich m.in. gen. Józef Bem i Adam Mickiewicz. Liczna emigracja polska do Turcji doprowadziła do założenia na jej terenie czysto polskiej osady, nazwanej na cześć Adama Czartoryskiego Adampolem.
Te wielorakie związki uległy z czasem zapomnieniu, stając się domeną wąskiej grupy specjalistów. Turcja i jej kultura budzi jednak żywe zainteresowanie wśród społeczeństwa, czego dowiodła duża popularność organizowanych w polskich muzeach wystaw, prezentujących dzieje, kulturę i sztukę turecką. Założenia Labiryntu Historii umożliwiają odbiorcy poznanie tych zagadnień w całej ich złożonej strukturze.
Współorganizatorzy wydarzenia: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ, Fundacja Nomina Rosae – Ogród Kultury Dawnej, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu oraz Miasto Nowy Sącz.
Honorowy patronat nad wydarzeniem objęli Ambasador Turcji w Polsce Ecvet Tezcan i Honorowy Konsul Turcji w Krakowie prof. Wiesława Tracz.
IMPERIUM OSMAŃSKIE
Tureckie państewko, założone przez Osmana u schyłku XIII w. na skraju Azji Mniejszej, wyrosło z czasem na jedno z największych imperiów w dziejach świata. W XVI wieku armie i floty osmańskie toczyły równocześnie walki z Hiszpanami w Afryce Północnej, Wenecjanami na Morzu Śródziemnym, Habsburgami na Węgrzech, irańskimi Safawidami w Azerbejdżanie i Iraku, oraz z Portugalczykami u wybrzeży Indii i Afryki Wschodniej. Osmańska potęga militarna, wspierana głoszoną przez sułtanów ideologią islamskiej wojny świętej, budziła w chrześcijańskiej Europie zrozumiały respekt i przerażenie. Do dziś wiele krajów – w tym Polska, lecz także Węgry, Gruzja i Albania - rości sobie tytuł „przedmurza chrześcijaństwa”, które swą piersią osłaniało chrześcijańską Europę przed ciosami „pogańskich barbarzyńców”. Rzadziej pamięta się, że władcy osmańscy prowadzili bardzo pragmatyczną politykę, wspierając Francję oraz niemieckich, angielskich i holenderskich protestantów przeciwko Habsburgom. Stałym dążeniem Porty było też zagrodzenie Habsburgom drogi do tronu polskiego. W XVIII w. Osmanowie konsekwentnie występowali przeciw mieszaniu się Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej, dbając – jak to dobitnie sformułował traktat polsko-turecki z 1790 r. - o zachowanie „równowagi europejskiej”. Pod tym względem można śmiało stwierdzić, że Turcja już od XVI wieku była w Europie.
Wbrew stereotypom o islamskiej nietolerancji i „jarzmie tureckim”, Imperium Osmańskie dało schronienie tysiącom prześladowanych w Europie Żydów i protestantów, w tym także polskim arianom. Porta wspierała też swych prawosławnych poddanych w ich konfliktach z katolikami – dość wspomnieć tu przekazanie Grekom odebranych franciszkanom kluczy do Grobu Świętego w Jerozolimie, wskrzeszenie prawosławnej hierarchii na odebranych Wenecjanom greckich wyspach Cyprze i Krecie, a także projekt stworzenia autonomicznej metropolii ukraińskiej na odebranym Rzeczypospolitej Podolu.
Pokój wewnętrzny, gwarantowany przez sułtanów na rozległych obszarach imperium, zaczął się kruszyć w XIX w. wobec wewnętrznego kryzysu, ekspansji Zachodu i narodzin nowoczesnych nacjonalizmów. Dziś spotkać można w publicystyce termin „osmańskie wojny sukcesyjne”, którym określa się konflikty w tak różnych regionach jak Bośnia, Kosowo, Zakaukazie, Liban, Palestyna czy Irak. Obwinianie Osmanów za te dzisiejsze konflikty nie wydaje się sprawiedliwe, niewątpliwie jednak korzeni wielu z nich szukać można już w czasach osmańskich.
prof. Dariusz Kołodziejczyk
Uniwersytet Warszawski
