1832
Kolonistom nie udało się jednak zgermanizować rdzennej ludności i podczas buntu mieszczan krakowskich przeciw Władysławowi Łokietkowi mieszkańcy Nowego Sącza stanęli po stronie prawowitego władcy. Za jego panowania rozpoczął się okres świetności miasta, które w XIV-XVI wieku stało się jednym z największych miast Małopolski. Oprócz gospodarki rozwijała się także prężnie kultura i sztuka (sądecka szkoła malarstwa). Powolny upadek rozpoczął się w XVII wieku (wielki pożar w 1611, zanik handlu z Węgrami, wojny szwedzkie, najazd Rakoczego). W wyniku I rozbioru miasto znalazło się pod zaborem austriackim. Nowe władze przeprowadziły kasację klasztorów i ich majątków oraz nasiliły akcję kolonizacyjną. Do końca XIX wieku Nowy Sącz spełniał rolę prowincjonalnego miasta cyrkułowego. Pewne ożywienie nastąpiło po budowie linii kolejowej z Tarnowa na Słowację (1876), a także warsztatów kolejowych.
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
))
Zabytki architektoniczne regionu lachowskiego związane są głównie z dawnym życiem religijnym. Zachowało się tu szereg kościołów, kaplic, a także słynne nie tylko w kraju stare klasztory. Jednym z najważniejszych jest zespół klasztoru Klarysek w Starym Sączu. Pierwotny kościół i klasztor powstał w latach 1280-85 z fundacji ks. Kingi. Dziś istniejący gotycki kościół pw. św. Trójcy wzniesiono między końcem XIII wieku a rokiem 1330. Potem był wielokrotnie przebudowywany – na pocz. XVII wieku z udziałem Jana de Simoni, w XVIII wieku, kiedy budowla otrzymała wiele cech barokowych. Obecne budynki klasztorne zostały wzniesione w latach 1601-1604 przez Jana de Simoni, pierwotnie parterowe, nadbudowane zostały w 1644. W XVII wieku cały zespół klasztorny otoczono murem obronnym z basztą w pd. narożniku, przy bramie prowadzącej na dziedziniec gospodarczy. Będąc w Starym Sączu nie sposób oprzeć się urokowi średniowiecznego rynku otoczonego drewnianymi, w części podcieniowymi domami, wśród których zwraca uwagę tzw. Dom na Dołkach z XVII wieku, obecnie siedziba muzeum regionalnego.
Innym, godnym szczególnej uwagi zespołem klasztornym jest kompleks klasztoru Cystersów w Szczyrzycu, złożony z kościoła, budynków klasztornych, spichlerza i budynków gospodarskich. Kościół został zbudowany w 1620 roku na zrębach wcześniejszego, gotyckiego i mimo późniejszych przebudowań zachował w znacznej mierze średniowieczny układ przestrzenny. Od strony południowej do bryły kościoła przylega budynek klasztorny, wzniesiony w XVII wieku z zachowanymi pozostałościami elementów gotyckich i renesansowych. Spośród zabudowań gospodarczych wyróżnia się spichlerz z XVI wieku, z wejściem ozdobionym kamiennym portalem z herbem Korczak. W kilku pomieszczeniach klasztornych w 1954 roku zorganizowano niewielkie muzeum, obejmujące zbiory sztuki dawnej i współczesnej, ludowej i sakralnej, numizmaty i bogaty księgozbiór.
Architekturę sakralną reprezentuje szereg starych wiejskich kościółków, zwłaszcza drewnianych, które obok sąsiadujących z nimi od wschodu dawnych cerkwi, stanowią jedno z największych bogactw regionu. Najpiękniejsze z nich i najstarsze (z XVI wieku) to kościoły pw. Imienia Marii w Ptaszkowej (155) kościół Narodzenia NMP w Krużlowej Wyżnej ((1520) – miejsce pochodzenia słynnej Madonny z Krużlowej, kościół Matki Bożej Różańcowej i św. Jana Kantego w Przydonicy (1527). Unikatem spośród architektury sakralnej jest kościół śś. Andrzeja Świerada i Benedykta w Tropiu. Wzniesiony ok. 1080-90, w 1563 został oddany przez właścicielkę wsi Anną Rabkowską kalwinom i w ich posiadaniu pozostawał do 1601. Jest to budowla barokowa z zachowanymi elementami romańskimi (polichromia w prezbiterium), gotyckimi i renesansowymi. Od kościoła prowadzi ścieżka do położonej w lesie XVII-wiecznej kaplicy św. Andrzeja Świerada, wzniesionej prawdopodobnie na miejscu dawnej pustelni. Niektóre z dawnych kościołów, po wybudowaniu w pobliżu nowoczesnych świątyń, przestały pełnić swoją funkcję miejsca kultu i stały się niepotrzebne w swoim naturalnym środowisku. Tak stało się z przeniesionym do nowosądeckiego skansenu XVIII wiecznym kościółkiem z Łososiny Dolnej, czy niezwykle oryginalnym kościołem ze Świniarska z 1786 roku (wybudowanym jako zbór protestancki w pobliskich Stadłach i przeniesionym w 1958 roku).
Niezwykle ciekawy pod względem zachowanych śladów przeszłości jest rejon Jeziora Rożnowskiego. Znajduje się tu jeden z najwspanialszych przykładów XVI-wiecznej architektury obronnej – ruiny renesansowej fortyfikacji, której budowę rozpoczął hetman Jan Tarnowski. Zachowany do dziś monumentalny bastion w formie pięcioboku nakrytego kopulastym sklepieniem, połączony z budynkiem bramy wjazdowej wysokim murem obronnym jest jednym z nielicznych przykładów wykorzystania włoskich wzorców architektury obronnej na północy Europy. Prace przy budowie przerwała śmierć hetmana w 1561 roku, a w XVII wieku całe założenie popadło w ruinę. W niewielkiej odległości, na wzgórzu Łaziska, zobaczyć można również ślady XIV wiecznego zamku Rożenów, od których miejscowość przyjęła nazwę. Tuż obok beluardu wznosi się klasycystyczny dwór Stadnickich z połowy XIX wieku z niezwykle interesującą polichromią wnętrza.
Z innych przykładów architektury rezydencjonalnej warto zwrócić uwagę na zespół pałacowo-parkowy Stadnickich w Nawojowej, przebudowany w XIX wieku z wcześniejszej, XVII-wiecznej budowli, klasycystyczny pałac w Tęgoborzu, czy XVII-wieczny dwór obronny w Skrzydlnej.
