1878
Czwarta edycja LABIRYNTU HISTORII poświęcona została relacjom polsko-kozackim. Przez stulecia tereny Kozaczyzny stanowiły pogranicze Rzeczpospolitej, Rosji i Turcji - trzech potęg, które niejednokrotnie popadały ze sobą w konflikty i wojny. Taka sytuacja geopolityczna sprawiła, że ziemie te niemalże permanentnie pozbawione były pokoju. Krótki jego okres w latach 1638-1648 współcześni nazwali dziesięcioleciem „złotego pokoju”. Na terenach naddnieprzańskich Rzeczpospolita walczyła z państwem moskiewskim i nasyłanymi przez Porte hordami tatarskimi. Oliwy do ognia konfliktów dodały coraz wyraźniej formułowane przez mieszkańców tych ziem potrzeby stworzenia własnej, samodzielnej państwowości. Rzeczpospolita nie sprzyjała jednak podejmowanym przez Kozaków próbom stania się, obok szlachty, jeszcze jednym narodem politycznym, ani tym bardziej ich usamodzielnieniu. Ukazanie relacji Rzeczpospolitej z Kozakami w obfitym w wydarzenia dla obu stron XVII stuleciu odkrywa mechanizmy konfliktów oraz, co szczególnie godne podkreślenia, podejmowane próby ich pokonywania. W naszej wyobraźni mocno zakorzenił się obraz Bohuna – niejednoznacznego bohatera z „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza, przywołany w ostatnich latach głośną ekranizacją tej powieści. W filmie Jerzego Hoffmana ukazano jego pobratymców, mieszkańców Kozaczyzny, jako miłujących wolność wojaków, zabiegających o poszanowanie ich praw na równi ze szlachtą polską, toczących desperacką walkę o zdobycie szacunku i uznania Rzeczpospolitej. Czy dziś, poprzez nasze nierzadko „powieściowe” i „filmowe” wyobrażenia, będziemy w stanie dostrzec prawdziwy obraz Kozaczyzny tamtych czasów?
Maria Molenda-Berkowicz
